อาการยอดก้านธูปเนื่องจากเพลี้ยจักจั่นฝอยเข้าทำลาย

อาการยอดอ่อน-ใบอ่อนไหม้คล้ายถูกน้ำร้อนลวก เกิดจากน้ำลายที่เป็นเอนไซม์พิษ

รูปร่างลักษณะของเพลี้ยจักจั่นฝอยตัวเต็มวัย (ตัวแก่)

การทำลายและความเสียหาย​

    เพลี้ยจักจั่นฝอยทุเรียนทั้งตัวเต็มวัยและตัวอ่อนดูดกินน้ำเลี้ยงจากใบอ่อนและใบเพสลาดของทุเรียนโดยไม่ทำลายใบแก่ การดูดกินน้ำเลี้ยงของเพลี้ยจักจั่นแต่ละชนิดส่วนมากจะทำให้อาการใบไหม้ ​เพลี้ย​จักจั่นทุกชนิด​มีปากแบบ​เจาะดูด​ (piercing sucking type) การดูดกินน้ำเลี้ยงโดยการเจาะดูด ซึ่ง​ไม่ทำให้เซลล์หรือเนื้อเยื่อใบ​พืชเสียหายมากนัก​ แต่ความเสียหายเกิดจากการใช้เอนไซม์ที่เป็นพิษในน้ำลาย​ย่อยผนังเซลล์พืช​ทำให้ผนังเซลล์บางลงและแตก หลังจากนั้นของเหลว​หรือน้ำเลี้ยง​ภายในเซลล์​จะซึมออกมา​ อาการผนังเซลล์แตกนี้ทำให้เกิดอาการไหม้​ "hopper burn" โดยปกติเพลี้ยจักจั่นฝอยมักดูดกินน้ำเลี้ยงบริเวณขอบใบมากกว่าเนื้อใบ​ อาการใบไหม้ระยะแรกมีลักษณะ​คล้าย​ถูกน้ำร้อน​ลวก​ ต่อมาเมื่อแผลไหม้เริ่มแห้งจะทำให้ขอบใบม้วนงอ หากถูกทำลายรุนแรง​ใบอ่อนจะร่วงหล่น​ การระบาดของเพลี้ยต่อเนื่องจะทำให้ใบอ่อน​เกิดอาการไหม้รุนแรงทั้งต้นและใบร่วงเหลือแต่ก้าน ชาวสวนเรียกอาการทีเหลือแต่ก้านนี้ว่า "ยอดก้านธูป"

วงจรชีวิต

    ยังไม่พบรายงาน​วงจรชีวิต​ของเพลี้ย​จั๊กจั่น​ฝอย​ทุเรียน ดังนั้น​ จึง​อ้างอิง​วงจรชีวิต​ของ "เพลี้ยจั๊กจั่นฝ้าย" วงจรชีวิตมีดังนี้

   1. ตัวเต็มวัยหรือตัวแก่ (adults): มีอายุเฉลี่ยราว 21-28 วัน แต่สามารถมีอายุได้นานถึง 53 วัน โดยเพศเมียมีอายุยืนยาวกว่าเพศผู้ ปกติเพศเมียมีสัดส่วนมากกว่าเพศผู้ 1.3 ต่อ 1 ตัว

   2. ไข่ (eggs): ตัวเต็มวัยเพศเมียวางไข่เป็นฟองเดี่ยวในเนื้อเยื่อพืชตามเส้นใบ หรือบางครั้งวางไข่ที่ก้านใบอ่อนๆ เพศเมีย 1 ตัว วางไข่เฉลี่ย 15 ฟอง ไข่ใช้เวลา 4-7 วัน จึงฟักออกมาเป็นตัวอ่อน

   3. ตัวอ่อน (nymphs): ตัวอ่อนเพลี้ยจักจั่นฝอยไม่มีปีก เมื่อแรกฟักจะมีระยางค์ที่ต่อมาพัฒนาเป็นปีกคล้ายลูกไก่ที่พึ่งฟัก ตัวอ่อนมีการเจริญเติบโต 5 วัย โดยการลอกคราบ (คล้ายปูนิ่มที่ลอกคราบเพื่อขยายขนาดตัว) เมื่อลอกคราบแต่ละครั้งลำตัวจะมีขนาดใหญ่ขึ้น ตัวอ่อนมีน้ำลายที่เป็นพิษเช่นเดียวกับตัวเต็มวัยและมีอายุเฉลี่ยตั้งแต่ฟักออกจากไข่จนเป็นตัวเต็มวัยราวๆ 7-21 วัน ขึ้นอยู่กับแหล่งอาหารและสภาพอากาศ

รูปร่างลักษณะของเพลี้ยจักจั่นฝอยตั้งแต่ฟักออกจากไข่จนถึงตัวเต็มวัย

เพลี้ยจักจั่นฝอยทุเรียน วางไข่ตามเส้นใบโดยเจาะวางไข่เข้าไปในเนื้อเยื้อใบอ่อน (แผลฉีกขาดตามเส้นกลางใบ เกิดจากตัวอ่อนฟักออกมาจากไข่)

การป้องกันกำจัด (อัพเดทข้อมูล ณ พ.ค.2568)

    1. เมื่อพบการเข้าทำลายของเพลี้ย ควรพ่นสารกำจัดศัตรูพืชต่อเนื่องอย่างน้อย 2 ครั้ง ทุก 5-7 วัน เช่น สารกำจัดแมลง กลุ่ม​ 29 ได้แก่ ฟลอนิคามิด​ 50% อัตรา​ 100-150​ กรัม ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือ กลุ่ม​ 9 ได้แก่ ไพมีโทรซีน 50% (ชื่อการค้า แพ็คโทรซีน) อัตรา 200-250 กรัม ต่อน้ำ 200 ลิตร ผสมร่วมกับสารกำจัดแมลง กลุ่ม 3A ได้แก่ ไบเฟนทริน 10% อัตรา 250-300 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร, อีโทเฟนพรอกซ์ 20% อัตรา 300-400 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือกลุ่ม 13 ได้แก่ คลอฟีนาเพอร์ 10%, 24% หรือ 40% อัตรา 400-600, 200-300, 100-150 ซีซี. (ตามลำดับ) ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือกลุ่ม 1A เช่น แพคบีพี (ชื่อสามัญ: ฟิโนบูคาร์บ 50%) อัตรา 350-400 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือกลุ่ม 1B ได้แก่ พีโป้ (ชื่อสามัญ: โปรฟีโนฟอส 50%), ไดเมโทเอท 50% หรือเฟนโทเอท 50% (ชื่อการค้า เช่น พีเอท50) อัตรา 350-400 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร 

    *สารกำจัดแมลง กลุ่ม​ 3A​ ใช้ได้เฉพาะ​ไบเฟนทริน​ เพอร์เมทิล และอีโทเฟนฟร็อก เท่านั้น​ เนื่องจากไม่มีไซยาไนด์​เป็น​องค์ประกอบ​ในโครงสร้าง​ทางเคมี

    **กรณี​ พบการระบาดรุนแรงอาจผสมสารกำจัดแมลงดังกล่าว​ร่วมกับ สารกำจัดแมลง กลุ่ม 16 ได้แก่ บูโพรเฟซีน​ 40% (ชื่อการค้า เช่น แพ็คบูซิน) อัตรา​ 300-400​ ซีซี.ต่อน้ำ 200 ลิตร​ หรือ กลุ่ม 7C ไฟริพรอกซิเฟน 10% (ชื่อการค้า เช่น แพ็คซีเฟน) อัตรา​ 300-350​ ซีซี​.ต่อน้ำ 200 ลิตร

    ***การผสม ไวท์ออยล์ หรือพาราฟินออยล์ ทดแทนสารจับใบจะช่วยให้กำจัดเพลี้ยได้ดียิ่งขึ้น ตัวอย่างชื่อการค้า เช่น เอนโดซ่า อัตรา 400-500 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือ เรดฮ็อท อัตรา 200-250 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร

    2. การป้องกันก่อนพบการเข้าทำลายในระยะใบเริ่มแตกใบอ่อน ควรพ่นป้องกันโดยใช้สารกำจัดแมลง ดังนี้

        สารกำจัดแมลง ​กลุ่ม​ 4A ได้แก่ ไดโนทีฟูแรน 20% (ชื่อการค้า เช่น ฟูเรนโน่), ไทอะมีโทแซม 25%, อิมิดาโคลพริด 70% (ชื่อการค้า เช่น แพ็คมิดา70), อะซีทามิพริด 20% (ชื่อการค้า เช่น แพ็คมอร์) หรือ โคลไทอะนิดีน 16%  อัตรา 150-200 กรัม ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือไทอะโคลพริด 24%SC อัตรา 200 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือ​

        กลุ่ม​ 4C ได้แก่ ซัน​ฟ็อก​ซา​โฟล 50% อัตรา 150-200 กรัม ต่อน้ำ 200 ลิตร หรือ

        กลุ่ม 4D ได้แก่ ฟลูไพราดิฟูโรน 20% อัตรา 150-250 ซีซี. ต่อน้ำ 200 ลิตร 

        *เลือกใช้สารตัวใดตัวหนึ่ง

แหล่งสืบค้น:

    ขยัน สุวรรณ.ไม่ระบุปีที่พิมพ์.แมลงและไรศัตรูพืชทางเศรษฐกิจของประเทศไทย.ภาควิชาอารักขาพืช คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้เชียงใหม่.494 หน้า.

    ธวัช ปฏิรูปานุสร และเพชรหทัย ปฏิรูปานุสร.2552.ศัตรูข้าวและศัตรูธรรมชาติในภาคเหนือตอนล่างและภาคกลางตอนบน.ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก สำนักวิจัยและพัฒนาข้าว กรมการข้าว.304 หน้า.

    สุเทพ สหายา.2561.รู้ลึกเรื่อง สารเคมีป้องกันกำจัดแมลง และไรศัตรูพืช.พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ.108 หน้า.

    คู่มือผู้ควบคุมการขายวัตถุอันตรายทางการเกษตร.2566.พิมพ์ครั้งที่ 1.สำนักควบคุมพืชและวัสดุการเกษตร กรมวิชาการเกษตร.183 หน้า.

    เอกสารประกอบการอบรมหลักสูตร.2559.การป้องกันกำจัดแมลงศัตรูพืชกะหล่ำ เทคนิคการพ่นสารฆ่าแมลงในพืชผักและกลไกการต้านทานสารฆ่าแมลงของแมลงศัตรูผักที่สำคัญ.กองวิจัยพัฒนาปัจจัยการผลิตทางการเกษตร กรมวิชาการเกษตร.จัดทำโดย สมาคมกีฏและสัตววิทยาแห่งประเทศไทย.86 หน้า.

    เอกสารประกอบการอบรมหลักสูตร.2559.การป้องกันกำจัดแมลงศัตรูไม้ผล และเทคนิคการพ่นสารที่เหมาะสม (รุ่นที่ 1).สำนักวิจัยพัฒนาการอารักขาพืช กรมวิชาการเกษตร.จัดทำโดย สมาคมกีฏและสัตววิทยาแห่งประเทศไทย.162 หน้า.

    เอกสารวิชาการ.2564.การใช้สารกำจัดแมลงและไรศัตรูพืชเพื่อแก้ไขปัญหาความต้านทานศัตรูพืช.สำนักวิจัยพัฒนาการอารักขาพืช กรมวิชากาเกษตร.146 หน้า.

    IRAC.2019.Insecticide Mode of Action Training slide deck IRAC MoA Workgroup Version 1.0, April 2019.

    (https://irac-online.org)

    IRAC.2024.MODE OF ACTION CLASSIFICATION SCHEME VERSION 11.1, JANUARY 2024.

    (https://irac-online.org)