การแพร่ระบาดของบั่วปมมะม่วง

   บั่วปมมะม่วง เป็นศัตรูพืชมะม่วงที่แพร่ระบาดได้ตลอดทั้งปี โดยเฉพาะในช่วงสภาพอากาศแห้ง ความชื้นสัมพัทธ์ต่ำ (ความชื้นในอากาศ) หรือฝนทิ้งช่วง โดยพบว่าในช่วงผลมะม่วงใกล้สุกจะพบการแพร่ระบาดเพิ่มขึ้น เช่น ช่วงเดือนสิงหาคม-กันยายน และเมษายน-พฤษภาคม สำหรับประเทศไทยพบการแพร่ระบาดของบั่วปมมะม่วงได้ทุกภาคของประเทศ

ลักษณะการเข้าทำลายของบั่วปมมะม่วง

   บั่วปมมะม่วง ตัวเต็มวัยมีรูปร่างคล้ายยุงมีปากแบบซับดูด สามารถทำลายได้ตั้งแต่ใบ ดอก และผลอ่อน โดยดูดกินน้ำเลี้ยงจากมะม่วง ลักษณะอาการที่เด่นชัดที่มะม่วงถูกเข้าทำลายจะปรากฏที่ใบเป็นสำคัญ ทั้งใบอ่อนและใบแก่ โดยพบตุ่มเม็ดทรงกลมบนหน้าใบ ตุ่มมีขนาดเล็ก ประมาณ 1-3 มิลลิเมตร ในระยะแรกจะเป็นตุ่มนูนขึ้นมาจากเนื้อใบเล็กน้อย มีสีเหลือง ต่อมาตุ่มนูนนั้นจะพัฒนาขึ้นมาเป็นก้อนเม็ดทรงกลมมีสีเหลือง หลังจากนั้นตุ่มเม็ดจึงเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลอ่อนและเป็นสีดำในที่สุด ในตุ่มเม็ดดังกล่าวจะมีตัวหนอนของบั่วปมมะม่วงอาศัยอยู่ ซึ่งตุ่มเม็ดเกิดขึ้นจากเนื้อเยื้อพืชมีกลไกต่อต้านสิ่งแปลกปลอมและมีลักษณะคล้ายตุ่มหูด ในระยะตุ่มเม็ดมีสีน้ำตาลเข้มถึงดำจะพบรูที่ตุ่มด้านบนซึ่งเป็นรูที่เกิดจากการเจาะออกมา

    หากตัวหนอนเจาะเข้าดอกมะม่วง ดอกจะมีลักษณะบวมโป่งพอง ขนาดของดอกโตกว่าดอกปกติ เมื่อผ่าดอกจะพบตัวหนอนสีครีมใสหรือสีเหลืองอยู่ภายใน ในผลอ่อนจะพบตุ่มนูนโป่งพองและพบจุดสีน้ำตาลหรือดำที่ผลเป็นร่องรอยการเจาะออกของบั่วปมมะม่วง

ชีววิทยาของบั่วปมมะม่วง

   บั่วปมมะม่วง (Mango gall midge) 

   ชื่อวิทยาศาสตร์ : Procontarinia matteiana Kieffer & Cecconi 

   ชื่อพ้อง : 

       Erosomyia mangiferae Felt

       Dasineura mangiferae Felt

       Erosomyia indica Grover & Prasad

       Mangodiplosis mangiferae Tavares

       Procystiphora mangiferae(Felt)

    วงศ์ (Family) : Cecidomyiidae

    อันดับ (Order) : Diptera

    วงจรชีวิตของบั่วปมมะม่วง 

    วงจรชีวิตจากระยะไข่จนถึงเป็นตัวเต็มวัย มีอายุเฉลี่ย 7-12 วัน และตลอดอายุขัยเพศผู้มีอายุได้ราว 17-20 วัน ส่วนเพศเมียมีอายุขัยราว 20-25 วัน ดังนี้

   ตัวเต็มวัย (adults) :ตัวเต็มวัยของบั่วปมมะม่วง มีรูปร่างคล้ายยุง ลำตัวสีเหลืองอมเขียว หรือสีเขียว มีขนาดเล็กมาก ปีกคู่หน้าโปร่งใส มีขนเล็กๆ จำนวนมากที่ขอบ ปีกคู่หลังลดรูปเป็นติ่ง ขาคู่หลังใหญ่กว่าขาคู่หน้าและขาคู่กลาง ส่วนท้องมีสีเหลืองมองเห็นได้ชัดเจน ในเพศผู้ ส่วนท้องยาวและเรียว และมีขนเล็กๆ อยู่ที่ปลาย ในขณะที่เพศเมีย ส่วนท้องจะทู่มน มีอวัยวะวางไข่อยู่ที่ปลายท้อง 

    ความยาวจากส่วนหัวจรดปลายของบั่วปมมะม่วงเพศผู้ เฉลี่ย 1.3 มิลลิเมตร ความกว้างเมื่อกางปีกออก เฉลี่ยกว้าง 2.8 มิลลิเมตร เพศเมียมีความยาวโดยเฉลี่ย 1.4 มิลลิเมตร ในขณะที่ความกว้างของปีกที่กางออกเฉลี่ย 3 มิลลิเมตร

    ตัวเต็มวัยของบั่วปมมะม่วง จะมีอายุขัยเฉลี่ยราว 2-4 วัน โดยเพศผู้จะมีอายุขัยสั้นกว่าเพศเมีย เพศเมียหลังจากเจริญเป็นตัวเต็มวัยราว 1 วัน จะเริ่มวางไข่ โดยเพศเมียแต่ละตัวสามารถวางไข่ได้ราว 8-10 ฟอง

   ไข่ (eggs) : บั่วปมมะม่วงเพศเมียวางไข่ทีละฟอง โดยมักวางไข่ที่บริเวณหน้าใบของใบอ่อนมะม่วงมากกว่าวางไข่บริเวณใต้ใบหรือที่ช่อดอกมะม่วง

    ไข่ที่เพิ่งวางใหม่ๆ มีขนาดเล็ก โปร่งแสง รูปร่างยาวรี และมีสีเหลืองอ่อน ความยาวของไข่เฉลี่ย 0.2 มิลลิเมตร กว้างเฉลี่ย 0.15 มิลลิเมตร ในขณะที่ความกว้างอยู่ระหว่าง 0.10 ถึง 0.17 มม. ไข่ของบั่วปมมะม่วงมีระยะฟักตัวเฉลี่ย 2.5 วัน และมีอัตราการฟักไข่เป็นตัวหนอนเฉลี่ย 55%-60%

   ตัวหนอน (instar) : บั่วปมมะม่วงระยะตัวหนอน มี 3 ช่วงวัย และมีอายุขัยเฉลี่ย 5-9 วัน แต่ละช่วงวัยจะลอกคราบเพื่อเจริญเป็นวัยถัดไป โดยลอกคราบทั้งสิ้น 3 ครั้ง ก่อนเข้าดักแด้

   ตัวอ่อนวัยที่ 1 (first instar) : เมื่อฟักออกจากไข่จะเจาะเข้าไปในเนื้อเยื่อพืช หลังจากนั้นคาดว่ามีสารเคมีบางชนิดที่อาจเกิดจากตัวเต็มวัยเพศเมียฉีดเข้าไปขณะวางไข่หรือตัวอ่อนภายในไข่สร้างขึ้น มีผลกระตุ้นให้เนื้อเยื่อเพื่อเกิดการสร้างตุ่มปมขึ้นที่ใบ (หูด) โดยตัวอ่อนจะอาศัยอยู่ภายในตุ่มปมนั้น ตัวหนอนในระยะนี้มีขนาดเล็ก บอบบาง ลำตัวเป็นรูปทรงกระบอก ไม่มีขา ปลายทั้งสองข้างมน และมีสีขาว มีความยาวลำตัวเฉลี่ย 0.35 มิลลิเมตร และความกว้างเฉลี่ย 0.15 มิลลิเมตร ตัวหนอนใช้เวลาเจริญเติบโตเฉลี่ย 1-1.5 วัน จึงลอกคราบเป็นตัวหนอนวัยถัดไป

   ตัวหนอนวัยที่ 2 (second instar) :หนอนวัยนี้เริ่มมีสีเหลืองอ่อน และกินอาหารมาก โดยตัวหนอนมีความยาวตั้งแต่ 0.50- 0.7 มิลลิเมตร และความกว้าง 0.3 ถึง 0.5 มม. ซึ่งมีระยะเจริญเติบโตราว 1.5-2.5 วัน ก่อนลอกคราบ

   ตัวหนอนวัยที่ 3 (third instar) : ตัวหนอนวัยนี้มีลักษณะลำตัวแบน รูปทรงกระบอก มีสีเหลือง ส่วนหัวมีลักษณะเป็นก้อนกลม และมีสีเหลืองหม่น หนอนในระยะที่ 3 สามารถแยกแยะได้ง่ายจากหนอนในระยะที่ 2 โดยพิจารณาจากพัฒนาการของส่วนปาก ซึ่งมีลักษณะคล้ายตะขอ และแผ่นแข็งบริเวณส่วนหัว 

    โดยมีความยาวเฉลี่ย 1 มิลลิเมตร และความกว้าง 0.6-0.7 มิลลิเมตร โดยมีระยะเวลาเจริญเติบโตเฉลี่ย 2.5-4.5 วัน

   ดักแด้ (pupa) : เมื่อการเจริญเติบโตของระยะตัวหนอนเสร็จสมบูรณ์ หนอนจะหยุดกินอาหาร มีสีเข้มขึ้น เคลื่อนไหวน้อยลง และหยุดการเคลื่อนไหว ซึ่งถือว่าเป็นระยะก่อนเข้าดักแด้ ในระหว่างระยะก่อนเข้าดักแด้ สีจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองเข้ม ระยะเวลาก่อนเข้าดักแด้จะกินเวลาอยู่ราว 0.5-1.5 วัน

    บั่วปมมะม่วงจะเข้าดักแด้ภายในตุ่มปม ดักแด้มีสีเหลืองอมน้ำตาล โดยมีความยาวเฉลี่ย 1-1.2 มิลลิเมตร ความกว้าง 0.7-0.9 มิลลิเมตร โดยเข้าดักแด้นานราว 5.0-8.5 วัน ก่อนเป็นตัวเต็มวัย

การป้องกันกำจัดบั่วปมมะม่วง

    1. เมื่อพบใบที่เกิดตุ่มปมที่เกิดจากการเข้าทำลาย ควรตัดไปทำลาย

    2. พ่นสารกำจัดแมลงเป็นระยะๆ โดยเฉพาะในช่วงฤดูแล้ง เช่น 

       สารกำจัดแมลง กลุ่ม 6 : อีมาแมกติน 1.92% (ชื่อการค้า เช่น แพ็คกิ้งอี และ แพ็คติน) อัตรา 20-30 ซีซี.

       สารกำจัดแมลง กลุ่ม 1B : ไดคลอร์วอส 50% อัตรา 30-40 ซีซี., ไตรอะโซฟอส 40% (ชื่อการค้า เช่น แพ็คฟอส) อัตรา 30 ซีซี., โพรฟีโนฟอส 50% (ชื่อการค้า เช่น พีโป้) อัตรา 30 ซีซี.

       สารกำจัดแมลง กลุ่ม 4A : อะซีทามิพริด 20% SP (ชื่อการค้า เช่น แพ็คมอร์) อัตรา 10-15 กรัม

       สารกำจัดแมลง กลุ่ม 15 : ลูเฟนนูรอน 5% อัตรา 20 ซีซี., โนวาลูรอน 5% อัตรา 20 ซีซี., หรือคลอร์ฟลูอะซูรอน และไดฟลูเบนซูรอน เป็นต้น

   *หมายเหตุ: อัตราแนะนำต่อน้ำ 20 ลิตร

แหล่งสืบค้น : 

   สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตรเขตที่ 1 กรมวิชาการเกษตร

    Erosomyia mangiferae (mango gall midge).PlantwisePlus Knowledge Bank 21845. https://doi.org/10.1079/pwkb.species.21845

    MB Zala and TM Bharpoda. Biology of mango leaf gall midge, Procontarinia matteiana Kieffer & Cecconi (Diptera: Cecidomyiidae). The Pharma Innovation Journal 2023; 12(12): 3757-3762.

    M. Hasnain, M. N. Aslam, M. A. Sangi, S. KhanAuthors Info & Affiliations. “Mango midge: Erosomyia mangiferae”. PlantwisePlus Knowledge Bank Factsheets for Farmers 20157800168. https://doi.org/10.1079/pwkb.20157800168